Algirdas Patackas
Aleksandras Žarskus
 

phonemes
samogloski

o samogloskach y spolgloskach, tež o dzwiękie y znazczeniu,
istotie y formie, w staro-litewskiem językie

Autory proponuje hipotezis, že v języke staro-litewskiem (litewskiem tež) byc može zachowala się lącznosc między dzwiękiem i znaczeniem, i.e. dzwięk znaczy, a znazcenie možliwe uslyszec (situacja do Babelskiej katastrofy). Spolgloski w językie litewskiem wykomje role konstrukcji, formy (litew. skvarmà), a samogloski – role istoty, essentia, (lit. esmė, esà), role podobne muzyce.

Na przyklad: Diev-as (Bog); formula spolglosek d-v; d – wielkomocznosc Boga: (di-dis – wielki); v – zjavisko, jawnosc, urzeczywistnienie, materializacja (vai-va, vaivorykštė – tęcza). Gdy-by przewracac d-v, Dievas, to stanie veid-as (twarz). Przypomnimy: „Y rzekl [Bog]: uczynmy czlowieka na wyobraženie y na podobienstwo nasze“... (ks. Rodzeju 1, 26).

W konstrukcji rdzenia slowa, gdie są dvojka rožnych spolglosek, pierwsze dominuje nad drugoj, deformuje jej osobowosc; przy przewrote role zmienia się.

Najlepiej znaczenie, sensus spolglosek možna pojęc ze rdzenia slowa z jednym spolgloskem, albo jescze lepiej z dwujkoj identicznych. No osobiste rola spolglosek jest jasna w języku niemowlęczem („ptaski język“) – naprz. we wszystkich indoeuropiejskich językach dzieci mowie: ma-ma, pa-pa, ta-ta, litewsk. se-sė (siostra), lė-lė (kukla), i nawet ca-ca (dobry), ka-ka (niedobry)...

Trzeba podkręslic, že „uslychanie znaczenia, sensus“ jest bardzo individualne – „každe ucho uslychaje po swojemu“. To jest gvarancjei tworczoscy, osobistosci indidvidualnego języka, a tež języka krewnych etnosov.

No situacja z samogloskami jest absolutnie druga. Samogloska nie znaczy nic, bo ona jest czystym dzwiękiem, dzwiękiem per se. Jak y muzyka – a muzyka nie znaczy nic, i znaczy wszystko – tak i samogloska jest nieogarniona, nieokreslana i nieopisana, tylko uslychana. Ona – swiat istoty, essentia, prawoj polkuly mozgu. A spolgloska – krolewstwo oka (litew. akis), wladania formy (lit. skvarmà).

Na przyklad:

būt-is (istnienie, egzistencja) – buit-is (žycie codziennie)                    | metafiziczna
es-à (istota, essentia) – ais-à (metafizicny smutek, „weltschmerz“)      | strefa

tvark-a (porzędok) – tvirk-a (rozpusta)                                            |
draus-ti (zakazac) – drįs-ti (pośmiec)                                              |
švank-us (porządny) – švink-ti (psuc się)                                         | strefa moralna
myluo-ti (piescic) – meluo-ti (klamać)                                             |
klaus(y)-ti (byc poslusznym) – klys-ti (pomylic się)                            |

šil-ta (cieplo) – šal-ta (chlodno)                                                     | poziom natury

Osobiste rola spolglosek są widziana w tak zwaniej ustawie nok-ti / nyk-ti. V litewskiem języku absolutnie caly spektrum žycia / smierci w przyrode maje dipolis‘ov, gdzie ta sama konstrukcja spolglosek znacza czy žycie, czy smierć – to cudo robi muzyka fonemat, samoglosek (žydė-ti / žiedė-ti, kup-ti / keip-ti, kus-ti / kūs-ti, vis-ti / vys-ti, tarp-ti / tirp-ti, etc. – patrzyc spis literatury).

Slowo bez samogloski są naga konstrukcja, nięžywa. Tylko samogloski są w stanie ožywic kostki  spolgloski. Slowo – osobiste w staro-litewskiem (baltijskich ogulnie, partikuliarnie tež slowianskych) – jest harmonia między dzwiękem y znaczeniem, eufonia między istotoj i formoj, i concordia między uchem i okiem.

__________________

A. Patackas, A. Žarskus, Virsmų knyga, Kaunas, 2002, p. 42-54; t. p. A. Patackas, A. Žarskus, Kaip atsakysime į iššūkį lietuvių kalbai (garso ir prasmės ryšys mūsų kalboje), Šiaurės Atėnai, 2004.07.27, Nr 710; A. Patackas, A. Žarskus, Apie lietuvių kalbos paparčio žiedą (garso ir prasmės ryšys lietuvių kalboje), Liaudies kultūra, 2006, Nr. 2, p. 47-52.
    

Phonemes - „Balsės“ anglų k.

Фонемы - „Balsės“ rusų k.

Balsės - lietuvių k.